เกิดจากภาวะที่สมองขาดเลือดไปเลี้ยง มีสาเหตุมาจากหลอดเลือดสมองตีบ อุดตัน หรือแตก ทำให้มีการอุดตันของเส้นเลือดที่นำเลือดไปเลี้ยงสมองส่วนต่างๆ ส่งผลให้สมองอยู่ในภาวะที่ทำงานไม่ได้ จนเกิดอาการของอัมพฤกษ์ อัมพาต หรือถึงขั้นเสียชีวิตได้
โรคหลอดเลือดสมองสามารถแบ่งได้เป็น 3 ประเภท ได้แก่
1. ภาวะสมองขาดเลือดชั่วคราว (Transient ischemic attack: TIA)
มักมีอาการไม่เกิน 24 ชั่วโมง ประมาณ 15% ของผู้ป่วยที่มีอาการสมองขาดเลือดชั่วคราว จะมีภาวะโรคหลอดเลือดสมองตามมา ถือเป็นสัญญาณอันตรายที่บ่งบอกว่ามีโอกาสเสี่ยงที่จะทำให้เกิดอัมพฤกษ์ อัมพาตได้ จึงควรรีบไปตรวจเช็คที่โรงพยาบาลทันที
2. ภาวะหลอดเลือดสมองตีบตัน” หรือ “ภาวะสมองขาดเลือด” (Ischemic Stroke)
พบได้บ่อยที่สุด เกิดจากผนังหลอดเลือดชั้นในมีการสะสมของคราบไขมัน หินปูน ทำให้หลอดเลือดเสื่อมสภาพ จนมีลักษณะไม่ยืดหยุ่น นูน แข็ง หนา จนหลอดเลือดค่อยๆ ตีบแคบลง การลำเลียงเลือดมีประสิทธิภาพลดลง หรืออาจเกิดจากลิ่มเลือดจากหัวใจหรือผนังหลอดเลือดหลุดมาอุดตันหลอดเลือดในสมอง
3. ภาวะหลอดเลือดสมองแตก” หรือ “ภาวะเลือดออกในสมอง” (Hemorrhagic Stroke)
มักพบในผู้ที่มีความดันโลหิตสูง ทำให้หลอดเลือดมีความเปราะเเละโป่งพอง ส่งผลให้เซลล์สมองได้รับบาดเจ็บจากการมีเลือดคั่งในเนื้อสมองจนเนื้อสมองตาย และสาเหตุอื่นๆ เช่น ภาวะโป่งพองของหลอดเลือดสมอง ผู้ที่มีการแข็งตัวของเลือดผิดปกติ เช่น โรคเลือด โรคตับ การได้รับสารพิษ การทานยาต้านการแข็งตัวของเลือด การใช้สารเสพติด เป็นต้น
แนวทางการรักษาโรคหลอดเลือดสมอง
การทำกายภาพบำบัดในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง หลังจากทำการรักษาโรคหลอดเลือดสมอง ผู้ป่วยกว่า 2 ใน 3 จะเกิดอาการบกพร่องพิการอย่างใดอย่างหนึ่งติดตัวไปตลอดชีวิต อาการบกพร่องพิการเหล่านี้ บางอย่างอาจฟื้นฟูได้
การบำบัดรักษาอาการบกพร่องพิการจากการเป็นอัมพาตอัมพฤกษ์นี้เรียกว่า "เวชศาสตร์ฟื้นฟู” ซึ่งรวมถึงการฝึกฝนเพื่อบำบัดรักษาอาการบกพร่องอื่นๆ เช่น การพูด การกลืนกินอาหาร เป็นต้น เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถทำกิจวัตรตามปกติได้ เวชศาสตร์ฟื้นฟูสำหรับผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง แบ่งเป็น 3 ระยะคือ
1. ระยะเฉียบพลัน
คือ ระยะ 1-2 สัปดาห์หลังจากมีอาการป่วยเป็นโรคหลอดเลือดสมอง การบำบัดฟื้นฟูในช่วงนี้จะเริ่มตั้งแต่ที่ผู้ป่วยยังนอนอยู่บนเตียงภายหลังจากที่ล้มป่วย เพื่อจะป้องกันการหดรั้งของกล้ามเนื้อและการยึดติดของข้อต่อ และให้ผู้ป่วยสูญเสียพละกำลังไปน้อยที่สุด เป็นการเตรียมความพร้อมก่อนการบำบัดฟื้นฟูในช่วงต่อไป
2. ระยะฟื้นตัว
คือ ระยะ 3-6 เดือนหลังจากมีอาการป่วยเป็นโรคหลอดเลือดสมอง ถือว่าเป็น Golden period for stroke คือ ช่วงเวลาทองของการรักษาและการฟื้นฟูของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง หากได้รับการรักษาในช่วงเวลานี้จะทำให้ร่างกายฟื้นตัวได้เร็ว ลดการเกิดความพิการ ลดอัตรการเสียชีวิตและกลับมาใช้ชีวิตได้ใกล้เคียงปกติ
อาการของผู้ป่วยในช่วงนี้จะเริ่มทรงตัว และสามารถนั่งเป็นเวลานานๆได้ จึงจะเริ่มทำการบำบัดฟื้นฟูที่ศูนย์เวชศาสตร์ฟื้นฟูหรือแผนกกายภาพบำบัดเฉพาะทาง โดยจะทำการบำบัดฟื้นฟูอย่างเข้มข้มตามแผนการฟื้นฟูที่แพทย์กำหนดไว้ให้กับผู้ป่วยแต่ละราย
3. ระยะทรงตัว
โดยทั่วไปผู้ป่วยแต่ละรายจะมีการฟื้นฟูที่ดีขึ้นเมื่อเทียบกับช่วงแรก แต่ในทางตรงกันข้าม หากสมรรถนะใดไม่สามารถฟื้นฟูให้กลับมาเป็นปกติได้ในช่วงนี้ ก็มีโอกาสสูงที่อาการบกพร่องพิการนั้นจะติดตัวไปตลอดชีวิต ระยะนี้ผู้ป่วยจะต้องทำการบำบัดอย่างต่อเนื่องเพื่อไม่ให้สูญเสียสมรรถนะที่ฟื้นฟูมาได้แล้วนั้นไปอีก เมื่อผู้ป่วยออกจากโรงพยาบาลกลับมาอยู่ที่บ้าน จึงยังต้องทำการบำบัดฟื้นฟูที่บ้าน หรือที่สถานพยาบาลเฉพาะทางอย่างต่อเนื่องไปตลอดชีวิต เพื่อรักษาสมรรถภาพนั้นๆ ให้คงอยู่ตลอดไป
สิ่งที่ศูนย์ฟื้นฟูผู้ป่วย และผู้สูงอายุ เฮือนฮ้องขวัญ ใส่ใจเป็นพิเศษ คือ การดูแลแบบองค์รวม (Holistic Care) ซึ่งผู้ป่วยทุกรายจะมีการทำกิจกรรมบำบัดและกิจกรรมจิตบำบัด เพื่อให้ฟื้นฟูจิตใจให้เข้มแข็ง มีกำลังใจรักษาร่างกายต่อไป
โปรแกรมการดูแลผู้ป่วยหลัก มีดังนี้
1. โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)
2. โรคอัลไซเมอร์
3. ผู้ป่วยติดเตียง
4. การดูแลผู้ป่วยก่อนและหลังผ่าตัด
